«Ήλιε, Ήλιε αρχηγέ…» 21 Οκτωβρίου, 2020 – Κατηγορία: Περιοδικό – Ετικέτες: , , ,

Ήλιος: Εισαγωγικό σημείωμα του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Επίτιμου διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου για το #6 τεύχος του περιοδικού How it works

Solar Orbiter


Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα άρθρα σ’ αυτό το τεύχος περιγράφει την αποστολή του διαστημοπλοίου Solar Orbiter του Ευρωπαϊκού Διαστημικού Οργανισμού με στόχο το άστρο της ημέρας. Και παρόλο που σήμερα γνωρίζουμε πως ο Ήλιος μας δεν είναι παρά ένα απλό και συγκριτικά αδιάφορο άστρο του Γαλαξία μας, για εμάς είναι ιδιαίτερα σημαντικός αφού η παρουσία του στον ουρανό είναι, χωρίς αμφιβολία, μία αναγκαία προϋπόθεση για την εξέλιξη και τη συντήρηση της ζωής πάνω στη Γη. Γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι καθόλου παράξενο που από την αρχαιότητα ακόμη ο Ήλιος λατρεύτηκε από τον άνθρωπο σαν θεός και δαίμονας μαζί, ενώ όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτισμοί τον αντιμετώπιζαν με σεβασμό και φόβο ως τον κυρίαρχο αφέντη της εξέλιξης όλων όσων συνέβαιναν πάνω στη Γη.
Οι Αιγύπτιοι τον ονόμασαν Ρα, Ατόν και Όσιρι. Οι Βαβυλώνιοι τον αποκαλούσαν Σαμάχ, Βαάλ, Μαρδούκ και Νεργκάλ. Οι Ινδοί Βράχμα και Βισνού. Και οι Πέρσες Μίθρα. Για τους αρχαίους Έλληνες, κατά περιστάσεις, ήταν ο Δίας ή ο Πλούτων, ο Βάκχος, ο Διόνυσος, ή ο Φοίβος Απόλλων. Ανεξάρτητα όμως από την ονομασία που του δόθηκε, όλοι οι λαοί καθιέρωσαν προς τιμήν του πολλές και περίφημες γιορτές, ιδιαίτερα στις περιόδους των εναλλαγών από τη μια εποχή στην άλλη.

Απόλλων – Ήλιος

Στην ελληνική μυθολογία ο θεός του Ήλιου ήταν κυρίως ο Απόλλων, ο δίδυμος αδελφός της Αρτέμιδος και γιος του Δία και της Λητούς. Γεννήθηκε στη Δήλο, όπου δημιουργήθηκε μεγάλο ιερό του, παρόμοιας ακτινοβολίας με το άλλο περίφημο ιερό του στους Δελφούς. Σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές, ο δίσκος του Ήλιου παρομοιαζόταν μ’ ένα χρυσό τέθριππο άρμα, το οποίο τραβούσαν τέσσερα ολόλευκα άλογα (Ηώος, Αίθων, Πυρόεις και Φλέγων είναι κάποια από τα ονόματα που τους έχουν δοθεί), που έβγαζαν από τα ρουθούνια τους φλόγες και φως. Όρθιος πάνω στο άρμα του, ο ακούραστος θεός εξακόντιζε γύρω του πίδακες φωτός. Οι Ρόδιοι, ιδιαίτερα, λάτρευαν τον Ήλιο ως τον δημιουργό θεό της φυλής τους. Το κολοσσιαίο του άγαλμα από τον Χάρη τον Λίνδιο ήταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.

 

 

Πολύ νωρίτερα από τους Έλληνες, στη Μεσοποταμία του 2000 π.Χ., το περίφημο Έπος του Γκιλγκαμές μάς περιγράφει τις περιπέτειες του βασιλιά της Ουρούκ στην προσπάθειά του να κερδίσει την αθανασία ταξιδεύοντας στον Κήπο του Ήλιου. Για να φτάσει μέχρις εκεί, ο Γκιλγκαμές έπρεπε να περάσει από τις πύλες του Ήλιου, που βρίσκονταν πίσω από τα βουνά του ορίζοντα και φυλάσσονταν από δύο ανθρωπόμορφους σκορπιούς. Μερικοί μάλιστα ερευνητές εκτιμούν ότι οι φύλακες που αναφέρονται στο έπος ήσαν οι προπάτορες των αστερισμών του Τοξότη και του Σκορπιού. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, ο Γκιλγκαμές φαίνεται ότι κατόρθωσε το ακατόρθωτο και απέκτησε έτσι την περιπόθητη αθανασία του.

Στην Αίγυπτο ο Ήλιος ήταν ο Άτον, ο κύριος θεός του αιγυπτιακού μονοθεϊσμού, με κέντρο λατρείας του την Ηλιούπολη της Αιγύπτου, απ’ όπου ξεκίνησε αργότερα και η πολυθεϊστική τάση της αιγυπτιακής θρησκείας. Παρ’ όλες όμως τις μυθολογικές αυτές αναφορές, πολλοί ήσαν οι αρχαίοι φιλόσοφοι που προσπάθησαν να δώσουν μια φυσική εκτίμηση, έστω και λανθασμένη, για τη φύση και το μέγεθός του. Σύμφωνα με τον Αναξαγόρα λοιπόν, ο Ήλιος ήταν «μια μάζα υπερθερμασμένων πετρωμάτων, λίγο μεγαλύτερος από την έκταση της Ελλάδας», ενώ έναν αιώνα αργότερα ο θεμελιωτής του ηλιοκεντρικού συστήματος Αρίσταρχος ο Σάμιος προσπάθησε να μετρήσει γεωμετρικά το μέγεθος και την απόσταση του Ήλιου και διαπίστωνε σωστά ότι «την σελήνην παρά του ηλίου το φως λαμβάνειν».
Στην Αμερική, πολύ πριν από την εποχή των Ευρωπαίων κονκισταδόρων, οι Αζτέκοι είχαν δημιουργήσει ένα ιδιαίτερα λεπτομερές και ευφυές ημερολόγιο που απεικονίζεται στον περίφημο πέτρινο Ηλιακό Δίσκο που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Πόλης του Μεξικού. Στο Μεξικό επίσης, στη χερσόνησο του Γιουκατάν, βρίσκεται και η Τσίτσεν Ίτσα, η περίφημη πόλη των Τολτέκων και των Μάγια, που αναπτύχθηκε ανάμεσα στο 700 και το 1000 μ.Χ. Ένα από τα περίφημα αρχιτεκτονικά της κτίσματα, γνωστό ως Ελ Καστίγιο, είναι ο πυραμοειδής ναός του Κουκουλκάν, με ύψος 23 περίπου μέτρων. Ο ναός αυτός έχει αποτυπώσει στην κατασκευή του τρία σημαντικά αστρονομικά γεγονότα, μεταξύ των οποίων και τη διάρκεια του έτους, που αντιπροσωπεύεται από τα 91 σκαλοπάτια που βρίσκονται στις τέσσερις πλευρές της πυραμίδας – με σύνολο σκαλοπατιών 364 συν ένα ακόμη τελευταίο σκαλοπάτι στην κορυφή του, που συμπληρώνει έτσι τη διάρκεια του έτους των 365 ημερών.

Διονύσης Π. Σιμόπουλος