“Καλωσήρθατε στα σύνορα” 24 Σεπτεμβρίου, 2020 – Κατηγορία: Books – Ετικέτες: ,

της Κάπκα Κασάμποβα, συγγραφέα του ΣΥΝΟΡΑ. Ανθρώπινες ιστορίες από την άκρη των Βαλκανίων

“Καλωσήρθατε στα σύνορα.”

Τα σύνορα είναι πως όλοι οι απαγορευτικοί «φράχτες» που χτίζει ο άνθρωπος καταλήγουν στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας. Ακόμη κι αυτοί που δίνουν την αίσθηση ότι θα μείνουν για πάντα, όπως το σιδηρούν παραπέτασμα. Ακόμη κι αυτοί που χωρίζουν τους γείτονες.

Ωστόσο, η παράξενη αίσθηση των συνόρων παραμένει. Ένας ανεπαίσθητος ψίθυρος που λέει πως το μέλλον είναι κενό και πως υπάρχει πάντα κάτι πίσω σου. Ίσως αυτός να είναι και ο ίδιος ο ορισμός της Ιστορίας.

Ο ορμητικός και πανέμορφος ποταμός Ρέζοβο μεταξύ Βουλγαρίας και Τουρκίας ασκεί μια ιδιαίτερη μαγνητική έλξη. Το ίδιο και η άδεια, γαλαζωπή οροσειρά της Ροδόπης ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Οι ντόπιοι δεν βγαίνουν ποτέ για πεζοπορία. Το έχουν μάθει από πικρή εμπειρία και το ξέρουν βαθιά μέσα τους: δεν έχεις καμιά δουλειά να κολυμπάς στα νερά της Στυγός, εκτός κι αν ο χρόνος σου έχει τελειώσει. Δεν πας να διαβείς τον Ρουβίκωνα, εκτός κι αν θέλεις φασαρίες. Μόνο πρόσφυγες θα δεις να διασχίζουν την οροσειρά· ο χρόνος τους έχει τελειώσει, έχουν φύγει για να γλιτώσουν από τις φασαρίες, δίνουν το τελευταίο κέρμα τους στον βαρκάρη δίχως πρόσωπο και όσοι είναι τυχεροί γεννιούνται ξανά στην άλλη πλευρά.

Στα σύνορα τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Αντί για μηχανισμός που απλώς χωρίζει στα δύο, τα σύνορα γίνονται ένας λαβύρινθος, κόσμοι μέσα σε άλλους κόσμους. Άνθρωποι, σχέδια και ιδεολογίες εξαφανίζονται σαν να πέφτουν σε μια μαύρη τρύπα, για να επανεμφανιστούν με περίεργους τρόπους και άψογο συγχρονισμό μία ή δύο γενιές αργότερα, κουβαλώντας μηνύματα που οφείλουμε να αποκωδικοποιήσουμε αν δεν θέλουμε να γίνουμε ζόμπι της Ιστορίας.

Στα βαλκανικά σύνορα, πιο συγκεκριμένα, ο χρόνος διασπάται σε συμμετρικά μεσοδιαστήματα. Στη γενεολογική ψυχολογία, χρονική διάσπαση παρατηρείται όταν το παρελθόν εισβάλλει στο παρόν και το τραυματικό μοτίβο αναπαρίσταται εκ νέου. Άτομα, οικογένειες και έθνη ολόκληρα μπορούν να βιώσουν στιγμές ψυχολογικής χρονικής διάσπασης. Κοιτάζοντας τους πρόσφυγες των αρχών του 21ου αιώνα να συνωστίζονται στα σύνορα, είναι αδύνατον να μη δει κανείς τους πρόσφυγες που εκατό χρόνια πριν ήρθαν στην Ευρώπη από τη Μικρά Ασία – και άλλους τόσους που ακολούθησαν την αντίθετη διαδρομή, έχοντας όλοι χάσει τον κόσμο τους. Κοιτάζοντας τους πρόσφυγες του σήμερα, βλέπω τους δικούς σας και τους δικούς μου προπαππούδες και τους αγέννητους απογόνους τους να τους περιστοιχίζουν ήδη: αυτοί είμαστε εμείς.

 

Έτσι διπλώνεται και ξεδιπλώνεται το νήμα της ζωής μας, προσωπικό και συλλογικό: στα όρια μεταξύ των ανώτερων και των κατώτερων στοιχείων. Στα διάκενα του συλλογικού αφηγήματος, στην τελευταία ανάσα όσων από μας, στον μακρύ τους δρόμο, ξάπλωσαν να ξαποστάσουν κάτω από ένα δέντρο και δεν ξανασηκώθηκαν ποτέ, στις στιγμές του αποχαιρετισμού πάνω σε απαγορευμένες γραμμές που αλλάζουν το σχήμα της καρδιάς, σε τελετουργικά περάσματα, στις αόρατες υποσημειώσεις όσων ήταν οι πραγματικοί πρωταγωνιστές την ώρα που οι νικητές έγραφαν τα επίσημα κείμενα της ιστορίας. Στα σύνορα, όπως και στον πόλεμο –στον οποιονδήποτε πόλεμο– δεν υπάρχουν νικητές. Μόνο πεινασμένα φαντάσματα και η παράξενη γυναίκα ή ο άντρας στο δάσος που ξέρει πώς να ταΐσει το φάντασμα και να το αφήσει να αναπαυτεί. Αυτό βγήκα να ψάξω κι εγώ σ’ αυτό το βιβλίο.

Άλλο ένα μάθημα των συνόρων: αύριο θα είσαι εσύ ο πρόσφυγας. Χθες ήμουν εγώ ο συνοριοφύλακας. Σήμερα, στην εκκενωμένη λωρίδα γης όπου έστεκε κάποτε το Σιδηρούν Παραπέτασμα της παιδικής μου ηλικίας με τους συναγερμούς και τον ηλεκτρισμό του, βλέπει κανείς ένα ολοκαίνουργιο αστραφτερό τείχος. Κάποιοι το χαρακτηρίζουν χρήσιμο, αλλά όσοι το έχουν δει ξέρουν πως είναι άσχημο. Ο σκοπός του είναι συνειδητός: να ανακόψει την πορεία των άλλων. Όμως ο συμβολισμός του είναι κυρίως υποσυνείδητος. Επειδή εμείς είμαστε οι άλλοι. Παραθέτω εδώ τον ιατρικό ορισμό της άρνησης: «Ψυχολογικός αμυντικός μηχανισμός όπου η αντιμετώπιση μιας πραγματικότητας αποφεύγεται διά της άρνησης της ύπαρξης αυτής της πραγματικότητας».

Το ένα τρίτο των χωρών του κόσμου επιδίδονται στην ανέγερση των δικών τους εθνικών τειχών. Εκείνη την ελπιδοφόρα μέρα του Νοέμβρη, τριάντα χρόνια πριν, υπήρχαν στον κόσμο δεκαέξι μεγάλα ενισχυμένα τείχη στον κόσμο. Σήμερα υπάρχουν εξήντα πέντε. Αυτά τα σύνορα είναι η εκδήλωση της συλλογικής άρνησης μπροστά στην επιταχυνόμενη παγκόσμια αλλαγή. Σε όλο τον κόσμο, μας χωρίζουν τείχη που είναι καταδικασμένα να καταλήξουν στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας. Μεγαλύτερη όμως σημασία έχει ότι μας συνδέει μεταξύ μας ένας αόρατος δεσμός, όπως συμβαίνει και με τα οικοσυστήματα της Γης. Κι έτσι συνδεδεμένοι στην αρχή της χιλιετίας, στεκόμαστε όλοι μας σ’ ένα κατώφλι οικολογικό, τεχνολογικό και πνευματικό. Από εμάς εξαρτάται ποιο δρόμο θα επιλέξουμε και είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό. Η αλλαγή συντελείται ήδη μέσα μας και μέσα στον πλανήτη μας. Η πανδημία του 2020 το έδειξε ξεκάθαρα και σε όσους δεν το έβλεπαν ως τώρα. Μέχρι να περάσει, καθισμένοι σπίτι μας πίσω από κλειστά σύνορα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ερωτήματα για την αγάπη και την εξουσία. Ερωτήματα για τα σύνορα. Ο Καρλ Γιουνγκ, που πέρασε τη ζωή του ερευνώντας τους αλληλοσυσχετισμούς του ανθρώπινου ψυχισμού και της κοσμικής anima mundi, έγραψε: «Όπου κυριαρχεί η αγάπη, δεν υπάρχει ανάγκη για εξουσία· όπου δεσπόζει η εξουσία, δεν υπάρχει αγάπη».

Το μέλλον είναι κενό και φιλόξενο όπως πάντα, το παρελθόν παραμονεύει μ’ ένα γεμάτο όπλο, το συνοριακό ποτάμι σχηματίζει απρόβλεπτους κυματισμούς και τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Σ’ ένα σημείο που δεν τον βλέπεις, περιμένει ένας βαρκάρης δίχως πρόσωπο. Φαντάσματα, ξυλοκόποι, φύλακες, πρόσφυγες επικείμενων καταστροφών, άγρια ζώα κυνηγημένα απ’ τις φωτιές και ο σαμάνος του δάσους που περιφέρεται σε μια μεθόριο-τερματικό σταθμό, σε μια αρχή που συναντά το τέλος, σαν τον αλχημικό ουροβόρο όφι που δαγκώνει την ουρά του ως την αιωνιότητα. Δύσκολο να ξεχωρίσεις το φιλικό από το απειλητικό κι εμείς πρέπει να πάρουμε μια απόφαση πριν πέσει η νύχτα.

Καλωσήρθατε στα σύνορα.

Κάπκα Κασάμποβα