Η καταγωγή των ειδών – Διονύσης Π. Σιμόπουλος 21 Ιουλίου, 2020 – Κατηγορία: Περιοδικό – Ετικέτες: διαστημα, επιστήμη, περιβάλλον, περιοδικό, τεχνολογία, υγεία

Εισαγωγικό σημείωμα του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Επίτιμου διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου για το #4 τεύχος του περιοδικού How it works

Από την αρχαιότητα ακόμη πολλοί ήσαν αυτοί που προσπάθησαν να υπολογίσουν με διάφορους τρόπους την ηλικία της Γης. Η οποιαδήποτε όμως παρόμοια προσπάθεια βασιζόταν μέχρι πρότινος σε αυθαίρετες υποθέσεις. Τον 17ο αιώνα, για παράδειγμα, ο Αρχιεπίσκοπος της Αγγλίας James Usher (1580-1656) «υπολόγισε» ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε την Κυριακή 23 Οκτωβρίου 4004 π.Χ. και η ανθρωπότητα πέντε ημέρες αργότερα, την Παρασκευή 28 Οκτωβρίου. Μη ρωτάτε πώς έβγαλε αυτό το συμπέρασμα με βάση τα γραφτά της Βίβλου, γιατί πρόκειται πράγματι για μια ολόκληρη ιστορία. Γεγονός είναι ένα, ότι ακόμη και μετά από 200 χρόνια, στη διάρκεια της βικτωριανής εποχής, οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ακόμη στη συμβατική άποψη ότι η Γη είχε ηλικία μερικών χιλιάδων ετών και ότι τα είδη που κατοικούσαν πάνω σ’ αυτήν ήταν τα ίδια με αυτά που δημιούργησε αρχικά ο Θεός.

Κι όμως, την ίδια εκείνη εποχή οι επιστήμονες είχαν αρχίσει ήδη να αντιλαμβάνονται ότι, αν οι προσχώσεις των ποταμών έγιναν με τον ίδιο ρυθμό που έδειχναν οι μετρήσεις τους, τότε η δημιουργία τους θα χρειαζόταν πολύ περισσότερες χιλιετίες. Και δεν ήταν μόνον αυτό. Γιατί την ίδια περίπου περίοδο είχαμε και την ανακάλυψη και την περιγραφή των απολιθωμάτων που είχαν αφήσει πίσω τους οι εξαφανισμένοι δεινόσαυροι. Ακόμη και τότε όμως, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι αφανισμοί των ειδών ήταν ένα συνηθισμένο γεγονός στην ιστορία της ζωής. Πώς όμως εμφανίστηκαν τα νέα είδη για να αντικαταστήσουν εκείνα που χάθηκαν από τους αφανισμούς; Ήταν καιρός λοιπόν να δοθεί από κάποιον μια φυσική εξήγηση γι’ «αυτό το μυστήριο των μυστηρίων». Και η εξήγηση αυτή περιγράφηκε με ξεκάθαρη σαφήνεια από το διάσημο βιβλίο του Κάρολου Δαρβίνου (1809-1882) για την «Καταγωγή των Ειδών» (1869). Ένα βιβλίο που αμφισβήτησε για πρώτη φορά μια κοσμοαντίληψη που διδασκόταν επί αιώνες.

Η ιστορία του Δαρβίνου ξεκίνησε το 1831, όταν –σε ηλικία 22 ετών– προσκλήθηκε να συμμετάσχει ως φυσιοδίφης στο εξερευνητικό πλοίο Beagle, το οποίο είχε ως αποστολή τον περίπλου της Γης. Σ’ ένα από τα θέματα αυτού του τεύχους περιγράφεται σύντομα αλλά περιεκτικά το περίφημο αυτό ταξίδι (από τις 27 Δεκεμβρίου 1831 έως τις 2 Οκτωβρίου 1836), στο οποίο ο Δαρβίνος συμμετείχε ως άμισθος συνεργάτης του καπετάνιου του πλοίου Robert FitzRoy (1805-1865) – γι’ αυτό και έπρεπε να πληρώσει από την τσέπη του για τη συμμετοχή του στο ταξίδι. Η αρχική αποστολή του Beagle ήταν η χαρτογράφηση των άγνωστων εκτάσεων της ακτογραμμής της Νότιας Αμερικής, ενώ σύμφωνα με τον Δαρβίνο: «Το ταξίδι μου με το Beagle ήταν αναμφισβήτητα το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή μου και καθόρισε έκτοτε ολόκληρη την καριέρα μου».

Το ταξίδι αυτό ήταν όντως μια πραγματική αποκάλυψη για τον Δαρβίνο, ο οποίος πέρασε τον περισσότερο χρόνο του παρατηρώντας και συλλέγοντας χιλιάδες δείγματα από την τεράστια ποικιλία εξωτικών φυτών και ζώων που συνάντησε. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Δαρβίνος μελέτησε ένα βιβλίο του γεωλόγου Charles Lyell (1797-1875), που του είχε δώσει ο Καπετάνιος FitzRoy, στο οποίο ο Lyell έγραφε πως η Γη δεν σχηματίστηκε μέσα σε λίγες ημέρες αλλά μετά από μια μακρόχρονη περίοδο φυσικών διαδικασιών, όπως είναι τα ηφαίστεια και οι σεισμοί. Όλα αυτά άσκησαν μιαν απίστευτη γοητεία στον νεαρό Δαρβίνο, που ήταν βέβαιος ότι ο Lyell είχε δίκιο πως οι φυσικές δυνάμεις είχαν όντως αλλάξει τη Γη στο παρελθόν κι ότι εξακολουθούσαν να την αλλάζουν συνεχώς!

Για τον Δαρβίνο το Αρχιπέλαγος των Γκαλαπάγκος και τα νησιά του, με τη σχετικά πρόσφατη ηφαιστειακή προέλευσή τους δυτικά των ακτών της Νότιας Αμερικής, ήταν μια αληθινή αποκάλυψη. Σε μια επιστολή στην αδελφή του ο Δαρβίνος έγραφε: «Ανυπομονώ πολύ να δω τα Νησιά Γκαλαπάγκος, γιατί πιστεύω ότι τόσο τα γεωλογικά όσο και τα ζωολογικά δεδομένα της περιοχής θα είναι εξίσου ενδιαφέροντα». Και πράγματι, σύντομα αποδείχτηκε του λόγου το αληθές, γιατί σ’ αυτή την περιοχή ο Δαρβίνος συνάντησε τα πιο παράξενα πλάσματα, τα οποία όμως είχαν προσαρμοστεί πλήρως στο περιβάλλον τους, ενώ παρουσίαζαν πολλές ομοιότητες με τα πλάσματα της ηπειρωτικής Νότιας Αμερικής. Μέχρι το τέλος του πενταετούς ταξιδιού του Beagle ο νεαρός Δαρβίνος είχε πειστεί πια ότι η εξέλιξη της ζωής στη Γη οφείλεται σε φυσικά αίτια.

Μόλις επέστρεψε στην πατρίδα του ο Δαρβίνος αναρωτήθηκε: εάν ο Κόσμος άλλαξε τόσο πολύ κατά τη διάρκεια της μακράς γεωολογικής του ιστορίας, τότε ίσως κατά κάποιο τρόπο όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί να έχουν βαθμιαία προσαρμοστεί στο αργά μεταβαλλόμενο περιβάλλον, διαφορετικά θα κινδύνευαν με αφανισμό. Σε λιγότερο από δύο χρόνια μετά την επιστροφή του, ο Δαρβίνος ανακάλυψε το μυστήριο των μυστηρίων του και το ονόμασε: «Φυσική Επιλογή». Η Φυσική Επιλογή ισχύει γιατί γεννιούνται πολύ περισσότερα άτομα απ’ όσα μπορεί να συντηρήσει ένα περιβάλλον. Το γεγονός αυτό οδηγεί σ’ έναν συνεχή αγώνα επιβίωσης ανάμεσα στα άτομα ενός πληθυσμού. Τα άτομα αυτά έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και η Φύση επιλέγει εκείνα των οποίων τα χαρακτηριστικά εναρμονίζονται καλύτερα με το ισχύον περιβάλλον, μεταφέροντάς τα και στις επόμενες γενιές, με την επιβίωση έτσι του πιο κατάλληλου.