Ζωή στο σύμπαν – Διονύσης Π. Σιμόπουλος 15 Ιουλίου, 2020 – Κατηγορία: Περιοδικό – Ετικέτες: editorial, διάστημα, επιστήμη, περιοδικό, τεχνολογία

Εισαγωγικό σημείωμα του Διονύση Π. Σιμόπουλου, Επίτιμου διευθυντή Ευγενιδείου Πλανηταρίου για το #3 τεύχος του περιοδικού How it works

Το τεύχος που έχετε στα χέρια σας περιλαμβάνει δεκάδες ενδιαφέροντα θέματα επιστήμης και τεχνολογίας, κι όμως εγώ προσωπικά ξεχώρισα δύο σελίδες ενός θέματος που με ενδιαφέρει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην πιθανότητα ύπαρξης εξωγήινης ζωής στον Εγκέλαδο, τον δορυφόρο του Κρόνου. Φυσικά, οι έρευνες που έχουμε κάνει μέχρι τώρα στους άλλους πλανήτες και τους δορυφόρους του Ηλιακού μας Συστήματος αποκλείουν την ύπαρξη ανεπτυγμένων ειδών ζωής σε αυτούς, δεν αποκλείουν όμως την ύπαρξη –τώρα ή στο παρελθόν– απλούστερων ειδών μικροβιακής ζωής· και ο Εγκέλαδος είναι όντως ένα από τα πιο πιθανά μέρη για να ψάξουμε να βρούμε κάποιο τέτοιο είδος ζωής. Υπάρχουν, βέβαια, κι άλλα παρόμοια πιθανά μέρη για την ύπαρξη ζωής στο Ηλιακό Σύστημα, όπως είναι το υπέδαφος του Άρη, οι υπόγειες θάλασσες στον δορυφόρο του Δία, την Ευρώπη, καθώς και σ’ έναν άλλο δορυφόρο του Κρόνου, τον Τιτάνα. Οι πιθανότητες ύπαρξης ζωής οπουδήποτε αλλού στο Ηλιακό Σύστημα είναι μάλλον απειροελάχιστες.

Κι όμως, πέρα από το Ηλιακό μας Σύστημα υπάρχουν τρισεκατομμύρια άλλοι πλανήτες στο Σύμπαν, αφού σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι, καθώς το Σύμπαν εξελίσσεται, η δημιουργία πλανητών γύρω από τ’ άστρα είναι μια απόλυτα φυσιολογική διαδικασία. Ήδη τα τελευταία 25 χρόνια έχουμε ανακαλύψει πάνω από 4.000 εξωηλιακούς πλανήτες σε κοντινά μας άστρα. Κι έπεται, φυσικά, συνέχεια. Πώς θα ήταν, λοιπόν, πιθανό να δημιουργηθεί ζωή σ’ έναν και μόνο πλανήτη ανάμεσα στα δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων πλανήτες που υπάρχουν στο Σύμπαν; Κι αν δημιουργήθηκε ζωή και αλλού, τι θα μπορούσε να εμποδίσει την εξέλιξή της σε νοήμονα όντα και στη δημιουργία εξωγήινων τεχνολογικά ανεπτυγμένων πολιτισμών;

Οι έρευνες που έχουν γίνει μας έχουν αποδείξει ότι το δικό μας είδος ζωής, ή ζωή όπως την ξέρουμε, φαίνεται να εξελίσσεται πάνω σε πλανήτες που παρουσιάζουν μια σταθερή κατάσταση θερμοκρασίας. Ένας τέτοιος πλανήτης θα πρέπει να βρίσκεται σε σταθερή απόσταση από τον ήλιο του, έτσι ώστε να διαθέτει νερό που να μην είναι ούτε παγωμένο ούτε να εξατμίζεται εύκολα. Γιατί το νερό φαίνεται ότι είναι απαραίτητο στη διαδικασία της ένωσης των χημικών στοιχείων που θα οδηγήσουν στη δημιουργία ζωής. Ο πλανήτης επίσης που θα τη φιλοξενεί θα πρέπει να έχει και το κατάλληλο μέγεθος, έτσι ώστε η ατμόσφαιρα που θα συγκρατεί η βαρύτητά του να μην είναι ούτε πολύ μεγάλη, όπως του Δία, ούτε πολύ μικρή, όπως του Άρη.

Η συνταγή της ζωής, άλλωστε, είναι πολύ απλή: άνθρακας, οξυγόνο, άζωτο και υδρογόνο, με λίγο φώσφορο, σίδηρο, κάλιο και νάτριο για ποικιλία. Η πολυπλοκότητά της όμως βασίζεται στον άπειρο σχεδόν αριθμό των συνδυασμών που σχηματίζουν μεταξύ τους τα απλά αυτά στοιχεία, ακριβώς όπως τα 24 γράμματα της αλφαβήτου σχηματίζουν την ατέλειωτη λιτανεία των κειμένων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Κι αυτό γιατί, λόγω της δομής που έχουν, τα άτομα των χημικών στοιχείων μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους σχετικά εύκολα – ενώ το άτομο του άνθρακα έχει αποδειχτεί το πιο επιδέξιο απ’ όλα, γιατί μπορεί να συνδυαστεί όχι μόνο με άλλα άτομα άνθρακα αλλά και με άτομα διαφόρων άλλων χημικών στοιχείων, σε μια σχεδόν άπειρη ποικιλία συνδυασμών. Γι’ αυτόν, άλλωστε, τον λόγο και η ζωή που γνωρίζουμε πάνω στη Γη βασίζεται στον άνθρακα.

Συνέβη εδώ πάνω στη Γη μας, σ’ έναν απλό πλανήτη ενός απλού κιτρινωπού άστρου. Κι αν εδώ, βοηθούμενη από τον Ήλιο, υπάρχει άφθονη ζωή, τότε ποιες είναι οι πιθανότητες ζωής, νοήμονος ζωής, και κάπου αλλού στο Σύμπαν; Τα άστρα είναι εκεί έξω. Όπως και τα χημικά συστατικά της ζωής είναι κι αυτά εκεί έξω, παντού, διασκορπισμένα στο Σύμπαν. Υπάρχει επίσης και ο απαιτούμενος χρόνος. Χρόνος για ανακάτεμα, ανάπτυξη, αλλαγή. Χρόνος που μετριέται σε δισεκατομμύρια χρόνια. Έτσι, το Σύμπαν είναι δυνατόν να περιέχει 100.000 τρισεκατομμύρια φυλές όντων που θα ψάχνουν με τα μάτια τους το κενό για να δουν αυτά που βλέπουμε κι εμείς, για να σκεφτούν αυτά που σκεφτόμαστε κι εμείς και για να αναρωτηθούν κι αυτά αν είναι μόνα τους στο Σύμπαν.
Θα μπορούσαμε άραγε να έλθουμε ποτέ σε επαφή με κάποιον τέτοιο διαστημικό πολιτισμό; Μάλλον όχι, γιατί ο αριθμός των πολιτισμών αυτών είναι δυνατόν να κυμαίνεται πάρα πολύ ανάλογα με τον χρόνο που μια φυλή λογικών όντων μπορεί να επιβιώσει ως μια πλήρης τεχνολογική κοινωνία. Διότι υπάρχει ο κίνδυνος να αυτοκαταστραφεί με έναν πυρηνικό πόλεμο ή με τη συνεχή μόλυνση του περιβάλλοντός της. Γι’ αυτό, με τόσο μικρές περιόδους επιβίωσης, ο αριθμός των τεχνολογικών πολιτισμών οι οποίοι μπορούν να υφίστανται ταυτόχρονα μέσα στο Γαλαξία μας θα πρέπει σε τελική ανάλυση να μην είναι και τόσο πολύ μεγάλος. Οπότε και η μέση απόσταση μεταξύ τους θα πρέπει να είναι τεράστια.