ΣΥΝΟΡΑ – Ανθρώπινες ιστορίες από την άκρη των Βαλκανίων 27 Οκτωβρίου, 2020 – Κατηγορία: Books – Ετικέτες: Ελλάδα, ιστορία

Απόσπασμα από το εισαγωγικό σημείωμα του ΣΥΝΟΡΑ, από τον Δρ. Αριστοτέλη Τζιαμπίρη, Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Πρόεδρο του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Υπάρχει πάντα μια τριβή μεταξύ των συνόρων και της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε κατά βάση φιλοπερίεργα όντα που απεχθάνονται τον περιορισμό και πολλές φορές κάνουμε τα πάντα για να διαφύγουμε από τον κίνδυνο, τις διώξεις και την αδικία – κι όμως, τα σύνορα όχι μόνο διατρέχουν όλο τον κόσμο, αλλά φαίνεται και ότι πολλαπλασιάζονται. «Παραμεθόριες ζώνες» (σελ.25) στις περισσότερες περιπτώσεις, πέρα από εθνικά (ή και εθνικιστικά κάποιες φορές), τα σύνορα μπορεί να είναι και πολιτισμικά, ψυχολογικά ή και ακόμη πιο ακαθόριστης μορφής, σαν κι αυτά που χωρίζουν ό,τι σχηματικά αποκαλούμε Δύση και Ανατολή.

Η Κάπκα Κασάμποβα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην κομμουνιστική Βουλγαρία, αργότερα μετανάστευσε με την οικογένειά της στη Νέα Ζηλανδία και σήμερα ζει στα Χάιλαντς της Σκοτίας. Στα Σύνορα, γράφει για μια περιοχή που μοιράζεται μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας, άγνωστη σε μεγάλο βαθμό, ως και εξωτική για το ευρύτερο διεθνές κοινό: το γνωστό σ’ εμάς «Τριεθνές». Επιλέγει αυτή τη συνοριακή περιοχή «εξαιτίας της δουλειάς που έμεινε στη μέση από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου… επειδή είναι μια από τις μεγαλύτερες έρημες εκτάσεις της Ευρώπης [και] επειδή αποτελεί ένα σταυροδρόμι ηπείρων από τότε που υπάρχουν ήπειροι» (σελ. 24). Αναγνωρίζει επίσης πως η επιλογή της θα της επιτρέψει να καταδείξει όλο τον παραλογισμό και τις εντάσεις των πολιτικών και ιδεολογικών συνόρων του Ψυχρού Πολέμου. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, εκείνη την εποχή στο Τριεθνές «οι Τούρκοι ανησυχούσαν για τους Σοβιετικούς, οι Έλληνες για τους Σοβιετικούς και τους Τούρκους και οι Βούλγαροι για όλους τους άλλους» (σελ. 147).

Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς αυτό το υπέροχο βιβλίο. Ένα μέρος του αφιερώνεται στην επονομαζόμενη «Κόκκινη Ριβιέρα» της Βουλγαρίας, όπου η Κασάμποβα έκανε διακοπές μαζί με την οικογένειά της και παραθεριστές από άλλες ευρωπαϊκές χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ. Οι περισσότεροι αναζητούσαν τη χαλάρωση, άλλοι όμως έψαχναν μια ευκαιρία να περάσουν τα σύνορα με την Τουρκία και να διαφύγουν στη Δύση. Πολλοί σκοτώνονταν, οι περισσότεροι συλλαμβάνονταν, ξυλοκοπούνταν και φυλακίζονταν – αλλά αυτό το ετήσιο «τελετουργικό» δεν σταμάτησε παρά μόνο με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Όπως της εξηγεί κι ένας λαθρέμπορος: «Όταν οι άνθρωποι περνούν τα σύνορα δεν φεύγουν από το καλό… Φεύγουν από το κακό. Μερικές φορές απ’ το πολύ κακό» (σελ. 262).

Τα Σύνορα είναι εν μέρει κι ένα ιστορικό βιβλίο, με πλούσιες πληροφορίες ειδικά για τη Βουλγαρία, αλλά και για λιγότερο γνωστά ιστορικά επεισόδια και εθνοτικές ομάδες. Μαθαίνουμε για τη Θράκη, για τους Πομάκους, για τους αναστενάρηδες της Βουλγαρίας και της Ελλάδας (όπως φαίνεται υπάρχουν αρκετές διαφορές μεταξύ τους) και για τους Βούλγαρους Γκοριάνι, «το μεγαλύτερο και μακροβιότερο αντιστασιακό κίνημα κατά της σοβιετικής κρατικής τρομοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη» (σελ. 99). Μαθαίνουμε ακόμη για τη γραμμή άμυνας του Μεταξά, ενός δικτάτορα «που δεν ήταν καθόλου φίλος των φιλελεύθερων, των βιβλίων και των μειονοτήτων, όσο κι αν μιλάμε για τη δεκαετία του 1930» (σελ. 286) και θυμόμαστε πως μετά την προσπάθεια του βουλγαρικού καθεστώτος να αφομοιώσει (βλέπε καταστείλει) τον τουρκικό πληθυσμό των εδαφών του τη δεκαετία του ’80, σε τουλάχιστον 340.000 ανθρώπους «επετράπη» να φύγουν για την Τουρκία: «Ήταν η μεγαλύτερη μετακίνηση ανθρώπων στην
Ευρώπη από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και συνέβη σε καιρό ειρήνης» (σελ. 168).

Προσωπική αναδρομή, ημερολόγιο ταξιδιού, ιστορικό βιβλίο, σπουδή χαρακτήρων, καθρέφτης της διεθνούς πολιτικής σκηνής και με άφθονες αναφορές σε αρχαίους μύθους και παραδόσεις, τα Σύνορα αποτελούνται από φαινομενικά ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία, αλλά εκείνο που τα συνδέει είναι η απαράλλαχτη επιθυμία του ανθρώπου να αψηφά τα σύνορα και να ζει ελεύθερα – το ίδιο ακριβώς που κάνει κι αυτό το βιβλίο, αγνοώντας κάθε είδους συμβατικά εκδοτικά «σύνορα». Σε τελική ανάλυση, ίσως «το μόνο καλό με τα σύνορα είναι ότι μπορείς να τα περάσεις» (σελ. 151).